• 1
  • 2
  • 3

Ephemeroptera, czyli jętki - biologia dla muszkarza

Rozwój jętek jest prosty (bez etapu poczwarki), a cykl życiowy dość krótki. Doskonale tą cechę oddaje nazwa rzędu. Z greckiego ephemeris - jednodniowy, pteris - skrzydła, co można przetłumaczyć jako uskrzydlone jednodniówki.
Po złożeniu jaj w wodzie z różną szybkością wylęgają się z nich zbliżone w wyglądzie do form doskonałych larwy (faza nimfy). U części gatunków ma to miejsce w kilka dni po złożeniu, u innych po wielomiesięcznej diapauzie. Wydłużanie bądź skracanie tego okresu pozwala przetrwać jajom niekorzystne warunki - chłód zimą, wysoką temperaturę w lecie.

jc1 2
Larwy rosnąc co jakiś czas linieją. Przeciętnie nimfa do osiągnięcia dojrzałości przechodzi około 20 - 30 wylinek. Zazwyczaj po 10 pojawiają się na bokach odwłoka skrzelotchawki, a w okolicach 15 zawiązki skrzydeł. Larwy z czasem stają się coraz ciemniejsze. U dojrzałych zawiązki skrzydeł nabierają ciemno - brązowego odcienia. Rozwój nimf u różnych gatunków trwa od kilku tygodni, do 2 lat. Larwy odżywiają się glonami i unoszącymi się w wodzie cząstkami mułu. W Europie nie występują gatunki drapieżne.
Nimfy dzieli się z reguły na kilka typów (najmniej cztery) w zależności od preferowanego życiowego środowiska.

je 1nimfy pływające -rodziny Baetidae, Siphlonuridae i Oligoneuriidae. Nimfy te doskonale pływają, używając do tego celu odwłoka i ogonowych szczecinek.
nimfy grzebiące - np. jętki z rodziny Ephemeridae. W ciągu dnia zagrzebują się w miękkim podłożu. W nocy, by żerować opuszczają swoje kryjówki. Często i szybko przy tym pływają.
nimfy płaskie - rodzina Heptageniidae. Preferują silne prądy, stosunkowo mało pływając.
nimfy łażące -rodziny Ephemerellidae, Leptophlebiidae, Caenidae. Żyją przy dnie, przede wszystkim chodząc. Słabi pływacy.

Larwy po osiągnięciu dojrzałości przystępują do przeobrażenia. Ich ciała matowieją, bo pod pancerzykiem pojawiają się pęcherzyki gazów, które pomogą unieść się owadom do powierzchni wody. W fazie emergera jętki rzadko zachowują się bierne. Większość gatunków podpływa pod powierzchnię wody wykonując silne ruchy odwłokiem. Pomagają im w tym silnie owłosione ogonki. Samo przeobrażenie może przybierać kilka form. Najczęściej nimfy podpływają pod powierzchnię i na wpół wynurzone opuszczają pancerzyk przez pękniecie na jego grzbiecie. Wiele gatunków po prostu wychodzi z wody po jakiś przedmiotach. Są też gatunki, które przeobrażają się jeszcze w wodzie. Czas przeobrażenia jest typowy dla poszczególnych gatunków, ale generalnie zależy od dwóch czynników. Jest tym szybszy im jest cieplej i im mniejsza jest wilgotność powietrza.
Po przeobrażeniu owady wchodzą w fazę subimago (ang. dun fly). Typowa dorosła jętka ma dwie pary skrzydeł (do zdecydowanej mniejszości należą gatunki posiadające tylko jedną). Pierwsze są znacznie większe od drugich. Skrzydła danów są półprzezroczyste, a siatka naczyń jest słabo widoczna. Mają matowy tułów, ogonek jest krótki i mało elastyczny. Uwsteczniony aparat gębowy nie pozwala im przyjmować już żadnych pokarmów. Po osuszeniu skrzydełek odlatują znad wody i na brzegach przechodzą ostatnią wylinkę, która kończy fazę subimago (wylinka ta odróżnia jętki od wszystkich innych owadów). Może to trwać od kilku minut do kilku dni. Po tym akcie pojawia się ostateczna forma owada - imago (ang. spinner fly ). Wygląd spinnera często w niczym nie przypomina wcześniejszej formy. Spinnery mają gładkie, błyszczące ciało, znacznie dłuższe ogony i przezroczyste skrzydełka. Można dostrzec również znacznie dłuższe nogi i oczy. U wielu gatunków występuje silny dymorfizm płciowy.

jc1 1Dojrzałe samce zbierają się w gromady i rozpoczynają godowy taniec. Może on się odbywać tak nad wodą, jak i nad brzegami. Spinnery samic dołączają do samców i odbywają kopulację. Po zapłodnieniu samce albo dalej uczestniczą w godowym tańcu, albo zdychają. Wyróżnia się kilka typów składania jaj, traktując je niekiedy jako cechy gatunkowe. Niektóre z jętek zrzucają w locie pakiety, inne po kamieniach schodzą do wody i przyklejają jaja do podwodnych przeszkód. Liczne gatunki, w długim locie co raz zanurzają odwłok, by w kilku etapach pozbyć się zapłodnionych jaj. Inne po prostu siadają na powierzchni i jednorazowo pozbywają się całego bagażu. Po rozrodczym akcie samice giną ( ang. spent fly ).

Ogólne wnioski wędkarskie

W naszej części Europy żyje około 100 gatunków jętek. Znajomość podstaw ich biologii to fragment wędkarskiego elementarza. Dotyczy to zwłaszcza tych rodzajów czy rodzin, które powszechnie występują na naszych ulubionych wodach.
Z wędkarskiego punktu widzenia można przyjąć następującą skalę ważności poszczególnych faz rozwojowych
1. nimfy / emergery - selektywność żerowania ryb dotyczy momentu zwiększonej aktywności przed i w trakcie przeobrażenia owadów
2. emerging dun / dun - żerowanie na i przy powierzchni, na przeobrażających się, bądź już przeobrażonych owadach
3. spinnery samic - żerowanie na składających jaja samicach
4. spenty - żerowania na ginących samicach i samcach
Trudno wskazać złota receptę na sukces. Podczas rójek powinniśmy w pudełkach trzymać po prostu kilka wzorów much , które imitowałby różne fazy rozwojowe . Nasza skuteczność będzie zależała wówczas tylko od umiejętności dobrania właściwej imitacji i odpowiedniej jej prezentacji.

o mnie
Na muchę łowi od ponad dwudziestu lat. Z wykształcenia teolog i filozof, przypadkowo z zawodu scenarzysta filmowy. Jedna żona i jedna córka.
Inne artykuły autora

Tags: wędkarstwo muchowe